حسن زیرک
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
| حسن زیرک |
|---|
 |
| اطلاعات پس‌زمینه |
|---|
| نام اصلی |
حسن زیرک |
|---|
| نام مستعار |
بلبل کردستان |
|---|
| تولد |
۱ آذر ۱۳۰۰
محلهٔ قلعهٔ سردار، بوکان، آذربایجان غربی |
|---|
| ملیت |
کُرد ایران |
|---|
| مرگ |
۵ تیر ۱۳۵۱(۵۰ سال
بیمارستان بوکان |
|---|
| سبک(ها) |
موسیقی کردی سنتی و فولکلور |
|---|
| سال‌های فعالیت |
از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۱ |
|---|
| هنرمندان همکار |
حسین یاحقی
حسن کسایی
جلیل شهناز
جهانگیر ملک
مشیر همایون شهردار
مجتبی میرزاده
احمد عبادی
فاطمه زرگری |
|---|
| علت معروف‌شدن |
تن صدا |
|---|
| بنیانگذار |
سبک نوین موسیقی کردی |
|---|
صدای وی راهنما·اطلاعات) (زاده ۱۹۲۱ بوکان - درگذشته ۱۹۷۲ بوکان) خواننده ترانه‌های کردی در مناطق کردنشین غرب ایران بود. از وی بیش از ۱۳۰۰ ترانه و آواز به یادگار مانده‌است. حسن زیرک در سال ۱۹۲۱ در بوکان به دنیا آمد. حسن زیرک با ضبط تعداد زیادی از آوازهای مردم کرد، سبب حفظ و نگهداری این آثار فرهنگی از گزند فراموشی شد. حسن زیرک از محبوبیت زیادی میان مردم کرد برخوردار است و همه ساله در مناسبت‌های فرهنگی کردها، آوازهای وی گوش فراداده می‌شود.
بیشتر ترانه‌های معروف این هنرمند کُرد با همکاری استادانی همچو حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، مشیر همایون شهردار، مجتبی میرزاده، احمد عبادی و فاطمه زرگری در رادیو تهران و کرمانشاه ضبط شده است.
حسن زیرک به غیر از زبان کردی سورانی به زبان‌های فارسی، ترکی، اورامی و لری آواز اجرا کرده و دارای ۳ مقام ترکی، ۸ مقام فارسی و ۲ مقام اورامی است و ۶۴ مقام به زبان کُردی نیز خوانده است.[۱]
محتویات
- ۱ زندگی
- ۲ نظر دیگران دربارهٔ حسن زیرک
- ۳ درگذشت
- ۴ محبوبیت
- ۵ اشعار
- ۶ پانویس
- ۷ پیوند به بیرون
زندگی
حسن زیرک در ۱ آذر ۱۳۰۰ (۲۲ نوامبر ۱۹۲۱) در محلهٔ قلعهٔ سردار شهر بوکان آذربایجان غربی در ایران به دنیا آمد. در پنج‌سالگی پدرش درگذشت و زندگی را در رنج گذراند. چندی در شهرهای ایران و عراق سپری کرد. یکی از شهرهایی که در آن مدت زیادی اقامت داشت، کرمانشاه بود. همکاری او در این شهر با هنرمندان برجستهٔ کرمانشاهی همچون مجتبی میرزاده (ویولن)، محمد عبدالصمدی (قره‌نی)، اکبر ایزدی (سنتور)، و بهمن پولکی (تیمپو) سبب خلق آثار زیبایی شد که برجسته‌ترین کارهای وی می‌باشد. همچنین وی با فاطمه زرگری یکی از خوانندگان آذربایجانی نیز همکاری داشته و ترانه کردی-ترکی «گولدور منی گولدور» یکی از ترانه‌های ترکی حسن زیرک و فاطمه زرگری می‌باشد.
وقتی در عراق بود، در مسافرخانهٔ «فندق شمال» به شاگردی پرداخت. روزی هنگام نظافت، که مشغول زمزمهٔ یکی از ترانه‌هایش بود، مسافری به نام جلال طالبانی (رهبر اتحادیهٔ میهنی کردستان عراق)، که در آنجا اقامت داشت، با شنیدن صدای حسن زیرک، او را به رادیو بغداد برد(۱۳۲۶) و زیرک در آنجا مشغول به کار می‌شود. مدتی در بخش کردی رادیو بغداد همکاری کرد. از سال ۱۳۳۷، که بخش کردی رادیو ایران در تهران گشایش یافت، همکاری خود را با این مرکز آغاز کرد. آثاری که حسن زیرک در رادیو تهران به ضبط رساند، اغلب با ساز استادانی همچون حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، احمد عبادی، و با سرپرستی مشیر همایون شهردار همراه بود.
استاد حسن زیرک در تاق بستان کرمانشاه (سمت راست)
حسن زیرک گرچه به خاطر شرایط سخت زندگی از تحصیل بی‌بهره ماند، اما استعداد کم‌نظیری در سرودن شعر و آهنگسازی کردی داشت. این استعداد به همراه صدای منحصربه‌فرد، سبب شد که ترانه‌هایش در سرتاسر کردستان محبوبیت یابد. صدای او همچنان در مناطق کردنشین در کوچه و خیابان از خانه‌ها و مغازه‌ها به گوش می‌رسد.
حسن زیرک با خانم میدیا زندی، گویندهٔ بخش کردی رادیو تهران، ازدواج کرد که حاصل آن ازدواج دو دختر به نام‌های مهتاب (آرزو) و مهناز (ساکار) بود. او چند ترانه نیز برای فرزندانش اجرا کرده‌است.
حسن زیرک، نه در ایران و نه در عراق روی خوشی و راحتی و آزادی را ندید. رفتار دولت وقت ایران با حسن زیرک او را دچار مشکلات فراوانی کرد. رئیس وقت رادیو تهران به او اجازهٔ کار نداد و این کار چنان تأثیر منفی ای بر دل لطیف حسن گذاشت که دیگر به رادیو برنگشت و با دلی شکسته بار و بنهٔ خود را به سوی بغداد پیچید. در آنجا نیز او را دچار مشکل کردند. او را گرفتند و روانهٔ زندان کردند؛ در آنجا زیرک را به پنکهٔ سقفی بستند و شکنجه کردند. پس از رهایی از بغداد مجدداً به تهران برگشت. در تهران نیز ساواک او را گرفت و شکنجه داد که جریان شکنجه‌اش در ساواک را خودش در نوار گفته و با صدای او هنوز به یادگار مانده‌است. در سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ در کرمانشاه بود و با رادیو کرمانشاه همکاری داشت.
نظر دیگران دربارهٔ حسن زیرک
شهرام ناظری
همسر حسن زیرک، که خود گویندهٔ بخش کردی رادیو تهران بود، می‌نویسد:[۲]
«حسن زیرک نزدیک به هزار ترانه در تهران و کرمانشاه اجرا کرده‌بود و به خاطر همین ترانه‌های او بود که روزانه نزدیک به دو هزار نامه ارسال می‌شد، و حتی درون نامه پول قرار می‌دادند تا ترانهٔ مورد درخواست آنان پخش شود. برنامه‌های کردی رادیو تهران و کرمانشاه به خاطر صدای دلنشین حسن زیرک مورد توجه همه قرار گرفته بود و آن موقع هر روز دو بار برنامهٔ «ما و شنوندگان» پخش می‌شد. حسن زیرک با صدای رسا و لذت‌بخش خود باعث معروفیت و کیفیت و شکوفایی برنامه‌های کردی در تهران و کرمانشاه شده بود و سیل نامه‌های طرفداران ترانه‌های او هر روز به رادیو جاری بود. اما با وجود این‌همه خدمت، حسن زیرک را دیگر به رادیو راه ندادند و او را از یاد بردند درحالی که در ۲۸ مرداد ۱۳۴۱ که برد ایستگاه رادیوی کرمانشاه به صد کیلووات رسیده‌بود، صدای حسن زیرک به همهٔ شهرها و روستاهای کردنشین می‌رسید».
شهرام ناظری، هنرمند موسیقی سنتی ایران، درخصوص صدای حسن زیرک چنین اظهار داشت:[۳]
«درخصوص مرحوم حسن زیرک، در مجموع فقط می‌توانم بگویم که یک انسان نابغه به معنای واقعی بود. یعنی در همان لحظه که وارد ارکستر رادیو می‌شد و به اتاق ضبط می‌رفت، بداهتاً هم شعر می‌سرود، هم آهنگ می‌ساخت، و هم آن را می‌خواند، که تاکنون چنین موردی در موسیقی سابقه نداشته‌است. با توجه به این نکته که ایشان سواد خواندن و نوشتن هم نداشتند اما موسیقی و شعر را به صورت الهامی و حفظ شده می‌خواند و واقعاً از افراد کاملاً استثنایی و از نوابغ موسیقی کردی بودند و بنده در میان خوانندگان کرد علاقهٔ خاصی به صدای حسن زیرک دارم».
فاروق صفی‌زاده بوره‌که‌ای، از پژوهندگان معاصر، در خصوص حسن زیرک می‌نویسد:
«حسن زیرک بیش از هزار و پانصد ترانه ساخته‌است و همهٔ آهنگ‌های ترانه‌ها و بیشتر سروده‌های آن را خود می‌ساخته و می‌سروده‌است. از آهنگ‌های این هنرمند بزرگ بیشترِ ترانه‌سرایان امروز فارس و کُرد و بیگانه و تُرک نیز سود برده‌اند و امروز هر آهنگی که پدید می‌آید، نشانی از آهنگ‌های این هنرمند را در خود نهفته دارد. هنگامی که به آهنگ‌های او گوش فرا می‌دهی، زندگی را با همهٔ آزارها و مویه‌ها و رنج‌هایش درمی‌یابی. بر همین پایه، آهنگ‌های حسن زیرک نشانهٔ زندگی هر کُرد آریایی رنج‌کشیده را در خود نهفته دارد».
مجتبی میرزاده، نوازندهٔ ویولون و موسیقیدانی که در تمام آثار حسن زیرک در دههٔ ۱۳۴۰ در ارکستر رادیو کرمانشاه نوازندگی و تنظیم آهنگ‌های او را به عهده داشته، در مورد این هنرمند فقید در گفتگو با راقم این سطور چنین اظهار داشت:
«حسن زیرک، با اینکه مطلقاً سواد نداشت، اما اشعار اغلب آثارش را به صورت بداهه و در آن لحظه که می‌خواند می‌سرود. وی از حافظه‌ای بسیار قوی در حفظ شعر و آهنگ و مقام‌های کردی برخوردار بود، و باید گفت که حسن زیرک هیچ‌گاه در موسیقی کُرد تکرار نخواهد شد، چرا که ماندگارترین و زیباترین نغمات کردی را خلق کرد، و اینک نه‌تنها در ایران، بلکه حتی در میان کردهای عراق، سوئد، و سایر نقاط جهان، آثار و نام و یاد او از مقام و منزلت والایی برخوردار است».
بیژن کامکار، خواننده و نوازنده، با اعلام این مطلب که علاقهٔ زیادی به صدای مرحوم حسن زیرک دارد، گفته‌است[نیازمند منبع]:
«حسن زیرک یکی از برجستگان موسیقی کُرد به شمار می‌آید و خیلی از آهنگ‌های کردی یا فارسی که الان به اجرا درمی‌آید، الهام گرفته از آثار آن هنرمند است. شهرت و محبوبیت حسن زیرک فقط محدود به مرزهای ایران نیست، بلکه در کشورهای اروپایی و تمام نقاط کردنشین جهان امتداد دارد».
روزنامه کیهان، منتشرشدن خبر بیمار شدن حسن زیرک، تهران ،۱۳۵۱
درگذشت
قبر حسن زیرک واقع در بوکان
سال‌های پایانی زندگی حسن زیرک در تلخی و ناکامی گذشت و چندان به آوازخوانی نمی‌پرداخت، در منطقهٔ بوکان قهوه‌خانه‌ای دایر کرد و در میان مردمی که دوستشان می‌داشت و دوستش داشتند، آخرین نفس‌هایش را در رنج و بیماری کشید. حسن زیرک در پنج تیر ماه سال ۱۳۵۱، برابر با ۲۸ ژوئن ۱۹۷۲در سن ۵۰ سالگی در بیمارستان بوکان به علت از بین رفتن کبد و ناراحتی‌های معده درگذشت و در دامنهٔ کوه نالشکینه به خاک سپرده شد. درهنگام مرگ استاد حسن زیرک، رادیو لندن از بزرگواری او یاد می‌کند و می‌گوید:
- یگانه هنرمند مردم کرد در بیمارستان بوکان درگذشت.
محبوبیت
حسن زیرک پدیده موسیقی کردی سنتی و فولکلور بود.[۴]او در میان کُردهای ایران، عراق کاملاً شناخته شده است و میان برخی از کردهای کرمانج ترکیه نیز محبوب است. در ۱۳ دی ماه ۱۳۹۲ در فینال مسابقه بهترین آهنگ فصل پاییز برنامه هفت ترانه شبکه شما ایران، ترانه «رش اسمر» با کسب نزدیک به ۹۰ هزار رأی مقام دوم را به دست آورد، همچنین با کسب بیش از ۵۵ هزار رأی به عنوان آهنگ هفته بینندگان این شبکه برگزیده شد.[۵]
اشعار
حسن زیرک نه تنها دارای صدا و حافظه منحصربه‌فردی بود، وی در عین حال شعر می‌سرود و موسیقی برای آن می‌نواخت و حتی تغییراتی در شعرها و قافیه و وزن آنها می‌داد.[۶]برخی از ترانه‌های مشهور زیرک:
- نوروز
- کتانه
- بارانه
- گوهره
- نالشکینه
- آمنه
- ریبوار و ریبوار (کردی- فارسی)
- لای لای
- مریم بوکانی
- هوی لیلی
تایپیک جامع استاد حسن زیرک| آهنگ کمیاب ، عکس و ویدئو
پاسخ با نقل قول
